Rễ và những bí mật dưới lòng đất

Chúng ta phụ thuộc vào thực vật, thực vật phụ thuộc vào đất, và đất khỏe mạnh phụ thuộc vào vi sinh vật.

Tác giả: Hạnh
Minh hoạ: Phú Võ

Sự phát triển của cây đều chịu ảnh hưởng bởi những yếu tố trong lòng đất, nơi bắt nguồn của bộ rễ. Với cây, rễ vừa là hệ thống bám chắc vào lòng đất – nơi sẽ biến thành căn nhà của cây suốt đời, vừa là hệ tiêu hóa, mang đến nguồn sống quan trọng cho cây. Nên hãy quan tâm đến bộ rễ đầu tiên, và bộ rễ khỏe mạnh phụ thuộc vào sự khỏe mạnh của đất. 

Nhưng làm sao mà hiểu được những chuyện xảy ra trong lòng đất để biết rằng cây của bạn có đang phát triển tốt hay không? 

Đất khỏe mạnh là đất có khả năng cung cấp đủ nước, oxy, chất dinh dưỡng cần thiết cho cây và có hệ thống sinh vật, vi sinh vật đa dạng. Nên những bệnh liên quan đến rễ cây thường bị ảnh hưởng bởi 4 nhân tố này.

Nước

Cây có thể nhịn đói, nhưng không nhịn khát được lâu, chính vì vậy, nước cực kỳ quan trọng với cây. Vai trò lớn nhất của nước là vận chuyển chất dinh dưỡng trong chu trình của sự sống của cây, và cây luôn phải tính toán một cách hợp lý giữa số nước dự trữ trong thân giữa ban ngày và ban đêm, giữa các mùa trong năm, từ đó, nó mới quyết định đâm chồi hay để chiếc lá rụng đi. Ngoài ra, nước còn đóng vai trò tạo ra áp suất, sức trương bên trong mỗi tế bào, điều này giúp cây và lá duy trì hình dáng của nó. Nếu đất ít nước, thì rễ buộc phải học cách vươn xa hơn, việc mọc rễ cũng tốn năng lượng như đâm chồi vậy, nên cây phải rụng bớt lá hoặc tự làm xoăn lá để giảm thiểu việc thoát hơi nước. Nhưng khi đất có quá nhiều nước lại là một bi kịch khác, khiến cho đất trở nên thiếu oxy- một yếu tố quan trọng giúp bộ rễ cứng cáp và khỏe mạnh.

Oxy

Cây nổi tiếng với quá trình quang hợp và tạo ra oxy, nhưng trước khi có dinh dưỡng để quang hợp thì cây cần hô hấp trước, vì hô hấp giúp chuyển hóa chất dinh dưỡng thành năng lượng cho cây, đó là lý do khi nảy mầm, rễ thường mọc trước lá. Nếu lá quang hợp vào ban ngày và đợi đến đêm mới hô hấp thì rễ chính là bộ phận chăm chỉ lấy không khí và thực hiện quá trình hô hấp dưới mặt đất, nên nếu đất thiếu oxy, không sớm thì muộn, cây sẽ yếu đi. Không những thế, môi trường thiếu oxy mà dư thừa dinh dưỡng lại tạo điều kiện cho nấm có hại và vi sinh vật kỵ khí sinh sôi nảy nở. Và nếu rễ bị tổn thương, chúng sẽ xâm nhập và bắt đầu quá trình phân hủy bộ rễ. 

Lượng không khí phụ thuộc lớn vào độ tơi xốp của đất. Các loại đất dạng hạt kết dính lại với nhau sẽ có nhiều không khí ở trong khe hở hơn là đất chai cứng, ít hữu cơ, nhiều sét. Vậy nên khi trồng cây, chúng ta thường dùng xơ dừa, đá, than, viên đất nung để tăng độ tiếp xúc oxy cho rễ cây. Đất trồng tốt nhất khi tỉ lệ giữa nước và không khí trong các lỗ rỗng là 60% và 40%.

Chất dinh dưỡng và phân bón

Nếu con người được khuyến cáo ăn đầy đủ tinh bột rau củ, ít thịt và rất ít đường muối, thì cây cũng được khuyến cáo ăn đầy đủ đạm lân kali (đa lượng), ít canxi, magie, lưu huỳnh (trung lượng) và rất ít sắt, đồng, magie, clo, kẽm… (vi lượng). Những loại đất bán sẵn thường rất đầy đủ dinh dưỡng cho cây, nên không như các nông dân, chúng ta ít khi lo lắng về việc đất thiếu dinh dưỡng khi trồng cây trong nhà. Mà vấn đề đáng lo lắng hơn là thừa dinh dưỡng. Không như con người và động vật, cây không có những tế bào tích trữ năng lượng như tế bào mỡ. Vậy khi thừa dinh dưỡng, rễ cây sẽ phản ứng ra sao? Ở điều kiện thông thường, nước sẽ thẩm thấu từ đất vào rễ, mang theo chất dinh dưỡng vào thân cây. Nhưng khi thừa phân bón, nồng độ muối trong đất sẽ tăng lên khiến dòng nước sẽ đảo ngược. Nước chảy ngược từ rễ ra đất, dẫn đến cây bị mất nước, héo rễ. Việc mất nước liên tục khiến cây khô héo, không thể phát triển và cuối cùng là chết. Nên việc bón phân không đúng cách không khác gì đầu độc cây.

Sinh vật sống trong lòng đất

Đất khỏe mạnh là đất có nhiều sự sống, sự sống này bao gồm những sinh vật lớn (giun, côn trùng…) và sinh vật nhỏ (nấm, vi sinh vật…). Những sinh vật sống này có khả năng điều hòa nước, oxy, chất dinh dưỡng cho đất, giúp đất được phục hồi và tái tạo liên tục. Cũng giống như đường ruột của con người chứa lợi khuẩn và hại khuẩn, thì cây cũng cần điều tương tự. 

Vi sinh vật có hại phân hủy mọi thứ trên đường đi của chúng, giúp đất có thêm nhiều mùn, nhưng nếu rễ cây không khỏe, cũng sẽ trở thành thức ăn cho chúng. Trong khi đó, vi sinh vật có lợi biến những chất dinh dưỡng trong trở nên dễ hấp thu, tạo ra những vi chất và đất không có sẵn, không những thế, chúng còn tạo hệ miễn dịch độc đáo cho rễ cây, chống lại những vi sinh vật có hại. Những nghiên cứu gần đây cho thấy cây sử dụng gần 40% năng lượng quang hợp xuống rễ của chúng để thu hút vi sinh vật có lợi cho mình. Đây quả là sự cộng sinh tuyệt vời.

Càng ngày càng có nhiều mảnh đất chết do quá trình canh tác quá mức và lạm dụng phân hóa học, điều này khiến cho cây cối càng ngày càng phụ thuộc vào những loại phân bón và thuốc hóa học chỉ để tồn tại, sự phụ thuộc này khiến cho một tác động nhỏ của môi trường cũng làm cây yếu và chết. Để chăm sóc tốt cho cây, hãy chăm sóc bộ rễ. Để chăm sóc bộ rễ, hãy chăm sóc tốt mảnh đất và bổ sung nhiều sinh vật có lợi cho đất. Đó chính là chìa khóa.