Bền vững không phải “chuyện lớn”

Vai trò của cá nhân và cộng đồng – Góc nhìn và hành động

Tác giả: Ninh Khánh
Minh hoạ: Orkaboi

Khi bền vững trở thành xu hướng 

Bền vững (sustainability) là một khái niệm không mới, nhưng gần đây nó trở thành một xu hướng và càng ngày càng trở nên phổ biến hơn nhờ vào truyền thông và một thế giới nhiều kết nối. Có nhiều định nghĩa khác nhau, nhiều tranh cãi của các nhà khoa học về cách định nghĩa khái niệm bền vững, và có lẽ những cuộc tranh luận sẽ khó có thể đi đến sự đồng thuận với một định nghĩa duy nhất. Nhưng, nói nôm na, bền vững là khả năng duy trì – vận hành, phục hồi, và phát triển – một cách hài hòa trong những tình huống khác nhau. 

Dạo này chúng ta nghe nhiều về những khái niệm này, là bởi trái đất đang đi qua những khủng hoảng về môi trường (biến đổi khí hậu, lũ lụt, cháy rừng,…), y tế (đại dịch), và cả về kinh tế, xã hội (gia tăng bất bình đẳng) mà chúng ta không còn nhiều thời gian để “từ từ” nhận ra vấn đề. Chúng ta mong muốn quá trình phát triển phải mang tính bền vững (sustainable development) để đảm bảo cho chính cuộc sống của chúng ta, bây giờ và trong tương lai, ổn định và hạnh phúc.

Bền vững là bảo vệ môi trường?

Hầu hết mọi người hay có một sự liên tưởng ngay lập tức giữa bền vững và môi trường, giống như sống bền vững là lối sống bảo vệ môi trường, hoặc một doanh nghiệp hướng đến bền vững là một doanh nghiệp quan tâm đến môi trường. Điều đó đúng, nhưng chưa đủ, bởi lẽ tính bền vững cần được xây dựng dựa trên ba khía cạnh là môi trường (environment), kinh tế (economy), và xã hội (society). 

Lấy ví dụ, một doanh nghiệp với mong muốn phát triển bền vững hơn không chỉ cần lựa chọn nguyên liệu thân thiện với môi trường, thay đổi các phương thức vận chuyển để hạn chế phát thải carbon. Họ còn cần phải phát triển sản phẩm đáp ứng được nhu cầu thiết yếu, hợp lý của thị trường (yếu tố kinh tế), và đồng thời quan tâm đến việc chi trả mức lương tốt cho nhân công, tạo ra công ăn việc làm và những biến đổi tích cực cho xã hội (yếu tố xã hội). Nếu chỉ quan tâm đến hình ảnh marketing thân thiện với môi trường mà không có những cam kết toàn diện (hay còn gọi là greenwash), chúng ta vẫn sẽ dậm chân tại chỗ đứng nhìn thảm họa khí hậu. Tất thảy những yếu tố trên là những điều kiện cần để cho một doanh nghiệp có thể đóng góp cho sự bền vững chung của cộng đồng.

Nhưng đồng thời, môi trường và các yếu tố tự nhiên cũng là nền tảng cho những giá trị kinh tế xã hội, do vậy ở một chừng mực nào đó, chúng ta có thể hiểu lý do vì sao mọi người hay cho rằng cứ bảo vệ môi trường là bền vững. 

Vai trò của mỗi cá nhân là gì?

Chúng ta luôn cảm thấy bài toán bền vững là một vấn đề vĩ mô, và là chuyện của “người khác”, của thế giới, của các nhà khoa học, của nhà nước, chính quyền, hay của những doanh nghiệp ngoài kia. Mà chúng ta quên rằng, mỗi cá nhân đều có thể hành động để tạo ra sự thay đổi. Bởi vì ngoài việc tiếp cận và thực hành bền vững ở mức độ vĩ mô thông qua những chính sách (policies) quốc tế hoặc quốc gia, hay các khía cạnh kinh tế xã hội khác như nông nghiệp, vận tải, kinh doanh,… chúng ta có thể tham gia vào quá trình đó ở mức độ cá nhân như việc thay đổi lối sống (lifestyle) và thói quen tiêu dùng (ethical consumerism).

Chúng ta hay đổ lỗi cho nhà nước không có chính sách cụ thể thể phân loại rác hay cấm rác thải nhựa, mà quên rằng chúng ta mới là người thực hiện những việc đó. Chúng ta có sẵn sàng thay đổi thói quen vốn “tiện lợi” như mang theo túi vải khi đi chợ, thay vì mang về hai chục túi ni-lông? Chúng ta hay đổ lỗi cho những doanh nghiệp lớn không thay đổi quy trình sản xuất vận hành cho thân thiện với môi trường hơn, mà quên rằng những doanh nghiệp đó đang phục vụ nhu cầu mua sắm của chính chúng ta trong thời buổi kinh tế thị trường và chủ nghĩa tiêu dùng lên ngôi. Chúng ta có sẵn sàng từ chối mua hàng của những hãng thời trang hàng hiệu giá rẻ (khi cách vận hành của họ, fast fashion, ảnh hưởng rất lớn đến môi trường) để ủng hộ sản phẩm địa phương không? Chúng ta có thể hạn chế ăn gạo Thái Lan hay cherry nước Úc để ủng hộ nông nghiệp nước nhà? Chúng ta có thể ngừng trốn tránh vai trò của bản thân khi cho rằng “mình tôi thay đổi không làm mọi thứ tốt đẹp lên”? 

Chuyện không của riêng ai

“Phát triển bền vững” là chuyện lớn mà cũng không lớn. Lớn vì vốn dĩ đó là một vấn đề toàn cầu, cấp bách và cần sự chung tay của loài người và cả một hệ thống. Nhưng nếu nhìn nhận từ một góc độ tích cực hơn, khi chúng ta ý thức rằng mỗi hành động nhỏ của bản thân đều có thể đóng góp đáng kể cho bức tranh phát triển bền vững, đó đã là một bước tiến đáng ghi nhận. Từ đó, chúng ta có thể bắt đầu thay đổi những thói quen nhỏ của bản thân trong mọi mặt cuộc sống. Và chính việc “làm nhỏ lại” những khái niệm “đao to búa lớn” là một trong những hành động thiết thực nhất của mỗi người để xây dựng một cuộc sống tươi đẹp và hạnh phúc hơn.